Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

Collectieve smet

 Nov 2, 2010    8 min read
blog

De misbruikschandalen luiden een nieuwe crisisperiode in voor de kerk. En niet zomaar een crisis, want ze raakt aan twee sluitstenen van ons geloof: het priesterschap en het zondebesef.

Meerbepaald over dat tweede aspect wil ik het even hebben. De kerk is een gemeenschap. Als gelovigen maken we allemaal deel uit van die gemeenschap, die we soms ook het lichaam van Christus, of de bruid van Christus noemen. Wat betekenen die schandalen nu voor ons, gewone gelovigen, die -hopelijk- met misbruikpraktijken niks te maken hebben?

Veel opiniemakers, zoals bijvoorbeeld Mark van de Voorde en Pol van den Driessche, willen dat de kerk als institituut, bij monde van de paus en de bisschoppen, een publieke schuldbelijdenis uitspreekt. De schuld van de pedofiele priesters is immers afgestraald op het instituut van de kerk. Er zijn ook duidelijke uitspraken, niet in het minst van onze paus, die stellen dat de kerk als geheel bij de gebeurtenissen betrokken is en actief moet meewerken aan het herstel van de schade. De paus gaat zover dat hij alle gelovigen oproept hun gebeden en verstervingen op te dragen opdat de kerk van God de genade kan ontvangen om de zonde te verzoenen. Deze aansporingen zijn weinig minder dan een oproep aan alle gelovigen om deel te  nemen aan de boete voor de zonden van de pedofiele priesters, wat impliceert dat de gehele kerk deelachtig is aan deze zonden. Een enkeling gaat nog veel verder in de collectivisering van de zonde, zoals priester Antoine Bodar, die -mocht het baten- plaatsvervangende boetedoening zou willen doen door zichzelf aan de burgerlijke straf te onderwerpen.

Hoezeer ik ook zou willen bijdragen aan alles wat de genade tot herstel van deze misdaden kan afroepen, zit het me toch niet lekker dat we als gelovigen, maar zonder met de zaak iets te maken te hebben, zozeer bij deze schandalen worden betrokken. Temeer daar er ook al op is gewezen dat het pedofilieprobleem in de kerk niet groter is dan elders, maar meer zichtbaarheid krijgt omdat de kerk nu eenmaal in de hoek zit waar de klappen vallen. Het wordt allemaal nog eens uitvergroot, als het plaatsvervangend schuldbesef een graad van katholiciteit wordt in debatten die feitelijk over iets heel anders gaan, zoals de nu al lang aanslepende hetze tegen verschillende Nederlandse bisschoppen; lees bijvoorbeeld de stukken van van Goor en Zwitser en de reactie erop van Stienstra.

Maar los daarvan, blijft het wel een zinnig onderwerp. De intrigerende quote die me aan het denken zette, kwam van Mark van de Voorde: “We moeten de weg van het kruis van Christus langs die de zonden van de wereld op zich nam. Ook de Kerk is een Ecclesia peccatrix die vergiffenis nodig heeft”. Die term had ik nog niet gehoord, en ik ben hem dus even gaan googelen. Blijkt afkomstig van een Franse bisschop uit de vierde eeuw, maar mijn bibliotheek, noch internet weten er verder raad mee. Verderop in de geschiedenis werd de term nog gebezigd door Luther en meer recent door Karl Barth en Hans Kung, wellicht niet toevallig allemaal theologen die het met het kerkelijk instituut niet zo hoog ophebben. Echter ook in andere kringen wordt er over de zondigheid  van de Kerk gefilosofeerd, lees bijvoorbeeld bij a Belgian Thomist of in First Things. Daar wil men echter ook heel duidelijk benadrukken dat de Kerk dan wel zondaars in haar gemeenschap telt, maar dat daarom de Kerk nog niet zondig is. Zij willen er ook niet aan de zichtbare kerk, het kerkelijk instituut los te koppelen van de geestelijke kerk, het mystieke lichaam van Christus. Beide aspecten van de kerk verhouden zich immers zoals lichaam en ziel bij de mens: verschillend, maar een en onafscheidelijk (cf. Lumen Gentium).

Alles vloeit telkenmale terug naar de kernvraag van ons geloof: hoe verkrijgen we van God Zijn genade, en welke rol speelt daarin Gods kerk (onze kerk)? De boodschap aan de gelovigen is duidelijk: ook al ben je boos, verdrietig of gedegouteerd door wat er in de kerk gebeurt, toch is en blijft zij het middel bij uitstek waarlangs God Zijn genade over de mensen, zondaars incluis, laat uitstromen. Priester-blogger Schoppenkoning maakt echter wel een punt, wanneer hij op zoek gaat naar de oorzaak van het gebrek aan moreel bewustzijn waarmee in de tweede helft van de vorige eeuw van een deel van de clerus had te kampen. Hij ziet twee mogelijke omgevingen, waarin het zondebesef is vernietigd: “a) waar men enthousiast is meegegaan met de ´vernieuwingen´ in de Kerk waarbij zonde niet meer werd benoemd, alles werd gedoogd en-of gestimuleerd als ´experiment´ en waarin dus zelfs over deze misdaden te gemakkelijk werd gedacht. b) waar men niet meeging met de vernieuwingen, maar waarin de nadruk ligt op veelvuldig biechten en geestelijke boete, intellectualisme, en waardoor men heel slim (en doortrapt) allerlei maniertjes heeft gevonden om zogenaamd met God in het reine te komen, kortweg: veel zonde, veel biechten, alles ok."

Of zijn analyse hout snijdt, weet ik niet. Wat ik wel besef is dat de kerk er nood aan heeft gehoor te geven aan de oproep van de paus: “Ik moet toegeven, wij christenen hebben het woord ‘boetedoening’ vaak vermeden, omdat het ons te zwaar leek; de wereld wijst ons nu op onze zonden” De begrippen zonde en boete zijn uit het vocabularium van de kerk gewist, maar maken een wezenlijk deel uit van een gezond moreel en religieus leven. Hoe kan Christus in hoedanigheid van Zijn kerk anders zijn smetteloosheid bewaren, dan wanneer Zijn priesters leven met een bewustzijn van zonde, de noodzaak van boete en de belofte van genade, en zonder angst dit bewustzijn in hun verkondigend en sacramenteel werk werkelijk te maken.

Enkele citaten op een rijtje:

  • Benedictus XVI: “De Rooms-katholieke Kerk is gewond door onze zonden.” (link) “Ik moet toegeven, wij christenen hebben het woord ‘boetedoening’ vaak vermeden, omdat het ons te zwaar leek; de wereld wijst ons nu op onze zonden” (link) “(aan alle gelovigen) Ik vraag u om uw vasten, uw gebed, uw Schriftlezingen en uw werken van barmhartigheid op te dragen ter verkrijging van de genade van genezing en vernieuwing van de Kerk” (link) “(aan de daders) Ik spoor u aan uw geweten te onderzoeken, uw verantwoordelijkheid voor de zonden die u hebt bedreven op u te nemen en nederig uw spijt te betuigen. […] Erkent openlijk uw schuld, onderwerpt u aan de eisen van de gerechtigheid, maar wanhoopt niet aan de barmhartigheid van God.” (link)
  • Priester Antoine Bodar: “Als een gevangenisstraf uitzitten een daad is die helpt, heb ik er niets op tegen om dat te doen.” (link)
  • Senator Pol van den Driessche: “Tot slot zou de paus slachtoffers en hun entourage moeten ontvangen en aan hen namens heel de kerk oprecht vergiffenis moeten vragen. Benedictus XVI die deemoedig het hoofd buigt en schuld bekent, een gekend en wezenlijk gebruik in de kerk.” (link)
  • Mark van de Voorde: “We kunnen ons niet redden door zelfverlossing of het veinzen van onschuld. We moeten de weg van het kruis van Christus langs die de zonden van de wereld op zich nam. Ook de Kerk is een Ecclesia peccatrix die vergiffenis nodig heeft. Zeker vandaag. Niemand, ook niet de paus, kan aan de essentiële boodschap van het christendom voorbij dat wij allen zondaars zijn die verzoening nodig hebben. Daarom is een publieke schuldbekentenis van de Kerk welkom en noodzakelijk. " (link)
  • Erik van Goor en Tom Zwitser: “Even vreesden we een lamgeslagen Kerk die vanwege allerlei schandalen en externe druk alleen nog maar bezig zou zijn met deemoed en schaamte. De Kerk kan zich niet permitteren de mond te laten snoeren, met wat voor goede bedoelingen dan ook.” (link)
  • Nelly Stienstra: “Het huidige hyperindividualisme speelt een grote rol bij de afkeer van schuldbelijdenis voor iets dat een mens niet zelf, hoogstpersoonlijk, heeft gedaan.  Van plaatsvervangende schaamte wil men kennelijk niets weten. De apostel Paulus houdt ons echter iets anders voor: ,,Er zijn vele ledematen, maar slechts één lichaam …Wanneer één lid lijdt, delen alle ledematen in het lijden''. Als wij werkelijk één lichaam zijn, dan lijden we met de slachtoffers en schamen we ons met de daders.” (link)
  • Blogger ‘A Belgian Thomist': “Het niet-kunnen-zondigen vanwege de Kerk heeft niet enkel betrekking op de eeuwigdurende waarheid van Haar leer en op de onverbreekbare trouw van God die in de Kerk werkzaam is, maar ook op de morele heiligheid van de Kerk. Hierdoor is elke collectieve schuld of zonde door de universele Kerk uitgesloten. […] Elke keer dat een lid van de Kerk zondigt en in de mate dat hij zondigt, scheidt hij zich af van de Kerk en dus van Christus, [echter] niet volledig  en blijft [hij] toebehoren aan de Kerk. Maar indien iemand lid is van de Kerk, dan is dit niet wegens of zelfs met zijn zonden, maar ondanks zijn zonden. " (link)
  • Priester-blogger ‘Schoppenkoning’: “Wij (niet ik) hebben vanaf de preekstoel de hel hoogstpersoonlijk afgeschaft, net als de biecht. En nu opeens… is de zonde weer terug. In het hart van onze Kerk, bij de priesters, bij bisschoppen. Bij degenen die heiligen en voorbeelden zouden moeten zijn. En nu? Moet daar ook die ‘gemakkelijke barmhartigheid’ overheen? Ik houd het zeer wel voor mogelijk dat heel wat daders dat wél zo hebben gedacht en nog steeds denken.” (link)

Verwante onderwerpen...