De maat van God

Een groep katholieke gelovigen neemt het op voor de paus. ‘De kerk aanvaardt haar opdracht niet van de mensen maar wel van God.’ Meten we de katholieke kerk met de maat van God, of met onze eigen maat? Kan een publieke opinie aanvaarden dat een geloofsgemeenschap zich uitdrukt in termen die het algemeen maatschappelijk spectrum overstijgen? Dat is de cruciale vraag bij de golf van kritiek die de kerk de jongste maanden over zich krijgt.

De kritiek treft vooral de beslissingen en uitspraken van de paus die, naar verluidt, onaangepast zijn aan de wereld van vandaag, meer bepaald aan de nieuwe vormen van communicatie en aan de specifieke gevoeligheden van onze samenleving. Die kritiek wordt niet alleen ongezouten tot uiting gebracht door niet-katholieken, maar leeft ook binnen de kerk.

De oorzaak van de meeste meningsverschillen is dat communicatie onmogelijk gemaakt wordt, als men van valse uitgangspunten vertrekt. Opiniemakers die eerst een vals verwachtingspatroon opbouwen, en dan verontwaardigd zijn als er niet aan wordt voldaan, nemen een loopje met de werkelijkheid.

Volgens een populair verwachtingspatroon is de kerk een socioculturele organisatie met een waardepatroon dat een mix is van humanisme en bijbelse moraal. ‘Heb uw naaste lief als uzelf’ is het eerste - en enige - gebod van deze kerk, die ten dienste staat van de mensen en de liefde tussen de mensen.

Deze kerk is een provider van allerhande christelijke waarden die men in zijn leven kan inbouwen. Dat kadert perfect in een samenleving die gewend is dat er voor alles diensten bestaan. En als er iets aan de diensten schort, dan zegt men daar iets van bij de verantwoordelijke en men verwacht dat de dienstverlenende organisatie zich naar de noden van de markt zal schikken.

Dit verwachtingspatroon keert terug bij opiniemakers die vinden dat de paus beter had gezwegen over condoomgebruik, omdat hij had moeten weten dat de pers die uitspraak zou misbruiken en zich beter op de liefdadigheid zou focussen. Verwacht Jezus van zijn volgelingen dat zij zwijgen als men hen hun geloof kwalijk neemt? Als de paus zou zwijgen, dan zouden de stenen het uitschreeuwen, om het met de woorden van de Heer te zeggen (Lc. 19, 40).

Dat verwachtingspatroon is dus vals. De kerk aanvaardt haar opdracht niet van de mensen maar wel van God. Jezus moest ook antwoorden op vragen van opdringerige journalisten (beter: Farizeeën). Hij zei dat het eerste gebod de liefde voor God is en het tweede gebod de liefde voor de naaste. Beide geboden, zo zei Hij, zijn gelijk, maar het eerste is het grootste (Mt. 22, 37-39). Wie daarover even wil nadenken, kan er niet omheen dat de consequente verkondiging van een morele leer niet tegengesteld is aan de naastenliefde en de barmhartigheid, maar er juist een noodzakelijke voorwaarde voor is. Die leer is de doordachte vertolking van de liefde en het respect voor God en Zijn schepping en wil de mensen optillen tot een hoger moreel niveau, het Rijk Gods. Naastenliefde en barmhartigheid heeft de kerk te over voor wie er niet in slaagt zich te verheffen, ondanks de aansporingen van de leer, of gewoon door tegenslag.

Alle critici, zeker de binnenkerkelijke, moeten worden uitgenodigd die tweeledige opdracht te aanvaarden en de handelingen en uitspraken van de paus te toetsen aan een correct verwachtingspatroon.

Er is nog een andere reden waarom het verwachtingspatroon van de ‘dienstenkerk’ niet realistisch is. Een opiniemaker schreef onlangs dat een vrij mens uit alle religies en filosofieën het beste pikt en daarmee zijn eigen wereldbeeld construeert en daarbij de mening van de paus niet nodig heeft. Deze supermarktgelovige verwacht rekken vol leuke religies, alsof het hersenspinsels van een marketeer zijn die in fabrieken van de band rollen. Een levende kerk kan echter niet gedragen worden door shoppers. De kerk ‘wordt’ niet vernieuwd, zoals een wasproduct, maar vernieuwt zichzelf. Wat zal de volgende generatie nog overhouden van een kerk die is overgenomen door shoppers en marketeers? Hoeveel van de wijsheid en rijkdom van eeuwen zal die overgang doorstaan?

De kerkcritici moeten dus ook worden uitgenodigd te aanvaarden dat de opdracht van de kerk de hele mens geldt. Jezus wil dat zijn volgelingen ‘God liefhebben met geheel hun hart, met geheel hun ziel en geheel hun verstand’. Wie de liefde niet ten volle heeft, kan ze ook niet overdragen op een nieuwe generatie en blokkeert de levensstroom van de Kerk en haar traditie.

Wij willen pleiten voor een debat dat niet zwicht onder de enggeestige verwachtingspatronen die worden opgelegd aan de kerk en haar opdracht in de wereld. Wij doen een oproep aan alle opiniemakers om het specifieke karakter te erkennen van de kerk als godsdienstige organisatie in de samenleving. Wij doen een oproep aan alle kerkelijke gezagsdragers om binnen de kerk en in de publieke opinie, samen met de paus, een correcte visie op de identiteit en de opdracht van de kerk uit te dragen, geijkt op de maat van God.

V.M. en 17 medeondertekenaars

De auteurs noemen zichzelf katholieke gelovigen.

Dit artikel verscheen in De Standaard op 16 april 2009