Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

‘Waarom moeten wij ons distantiëren van iets waar we niks mee te maken hebben?’

 Aug 20, 2014    5 min read
blog

Ontleding van de verontschuldiging

Pausen verontschuldigen zich graag voor historische wandaden die plaatsvonden in de schoot van de katholieke kerk. Een verontschuldiging impliceert twee belangrijke bewegingen. Ten eerste een distantiëring. Door te verontschuldigen maak je duidelijk dat je afstand wil nemen van wat gebeurd is, dat je het afkeurt en erkent dat het verkeerd was. Dat is een moreel oordeel. Maar de tweede beweging die een verontschuldiging inhoudt is niet minder belangrijk: de erkenning van schuld. Door te verontschuldigen neem je verantwoordelijkheid op voor wat gebeurd is, ondanks de afstand tot de feiten, in tijd, ruimte of persoonlijke of organisatorische betrokkenheid en ondanks de totale afwezigheid van objectieve aansprakelijkheid.

Het was veel gemakkelijker geweest te argumenteren dat de feiten ons niet aangaan omdat ze te veraf liggen; of dat de misdaden niet uit de kerk voortkwamen, maar uit ontspoorde fundamentalistische minderheidsgroepen; of dat ze met het echte katholieke geloof niets van doen hadden, maar een verkeerde interpretatie volgden; of dat het geloof intussen zodanig geëvolueerd is dat zoiets überhaupt niet meer denkbaar is. Allemaal goeie redenen om misschien de feiten op zich wel te veroordelen, maar geen verantwoordelijkheid op te nemen.

Het eerste element van de verontschuldiging, het afkeuren, is relatief eenvoudig. Als de inquisitie systematisch mensen heeft gevangen genomen, gemarteld en gedood, is het moeilijk te betwisten dat deze praktijken veroordeeld moeten worden. Het tweede element echter, de verantwoordelijkheid, is niet zo vanzelfsprekend en lijkt zelfs zinloos, zoniet contraproductief, gezien de vele eeuwen vol veranderingen die reeds gepasseerd zijn. Op de duur wordt het zelfs een beetje lachwekkend als zich weer een nieuwe verontschuldiging aandient voor een of andere kerkelijke miskleun uit de geschiedenisboekjes.

Geloof is verantwoordelijkheid

Ik begin me echter af te vragen of het werkelijk zo zinloos is, want als de Paus zich verontschuldigt, is dat een duidelijk signaal dat verantwoordelijkheid vaak veel verder strekt dan je zou denken. Ook, en misschien vooral, in het geloof, want geloof verbindt mensen die mekaar helemaal niet kennen en mekaar misschien ook niet zouden willen kennen, ook in verantwoordelijkheid! Als er één goed argument is om oekumene te bevorderen in het geloof, is het wel die gezamenlijke verantwoordelijkheid, jegens God.

Als ik berichten hoor over de misdaden die in Syrië en Irak worden gepleegd tegenover de lokale christenen, voel ik me verantwoordelijk voor hen. Oorlog is natuurlijk overal even erg, waar of wie er ook het slachtoffer van is, en het zou me sieren mocht het lijden van slachtoffers in andere conflicten me niet zo koud laten, maar het geloof verbindt me op een bijzondere manier met het lot van de Irakese christenen.

Ik vraag me dan af of het omgekeerde ook opgaat. Als Vlaamse moslims dezelfde feiten vernemen, bekruipt hen dan ook een zeker gevoel van verantwoordelijkheid?

“Waarom moeten wij ons distantiëren van iets waar we niks mee te maken hebben?”

Bart de Wever stelt de vraag aan de Belgische Moslimexecutieve: willen zij zich distantiëren van de IS-ideologie? Let wel: de vraag beperkt zich tot de eerste beweging van de verontschuldiging: het afstand nemen; over de tweede beweging: het verantwoordelijkheid nemen, wordt niet eens gerept.

Terzijde moet eerst worden geduid dat de Moslimexecutieve niet het juiste orgaan is om deze vraag aan te stellen: deze organisatie heeft met de Islam als religie niet zoveel te maken, maar is door de Belgische staat bij ontstentenis van een centrale religieuze vertegenwoordiging in het leven geroepen teneinde de geldstroom waarmee onze overheden de godsdiensten paaien in goede banen te leiden… dit mag als gedeeltelijke vergoelijking van het antwoord gelden, dat ronduit afwijzend is: “Waarom moeten wij ons distantiëren van iets waar we niks mee te maken hebben?”

De executieve heeft natuurlijk gelijk: met IS hebben ze feitelijk niks te maken. Toch vind ik dit redelijk shockerend, ook al besef ik maar al te goed dat ik wellicht hetzelfde zou zeggen, mochten de rollen worden omgedraaid.

Ik zou hetzelfde zeggen, maar daarmee God geen eer doen

Een kleine gedachtenoefening: stel dat er één of andere protestantse fundamentalistische groepering in Centraal Afrika in naam van Christus de wapens opneemt en de lokale moslimbevolking terroriseert om de macht te grijpen, en onze Vlaamse imams de bisschoppen vragen zich daarvan met een duidelijk signaal te distantiëren, zou ik wellicht de eerste christen zijn om verontwaardigd te zeggen: niks mee te maken! Ik ben katholiek en ik woon in Vlaanderen!

Misschien zou er op dat ogenblik een Paus moeten zijn die toch het lef heeft om een verontschuldiging te uiten voor de wandaden en om eerherstel te smeken voor de naam van onze Verlosser, want ook al heeft hij over die protestanten geen gezag, het is nog steeds de heilige naam van God die onteerd wordt.

Tot zover deze gedachtenoefening…

IS moet in de kiem worden gesmoord

Nee, natuurlijk staat 99% van de Vlaamse moslims niet achter de misdaden van de IS, daarvan ben ik overtuigd. Maar mag dat in de weg staan dat er toch een zeker gevoel van verantwoordelijkheid kan bestaan? Een gevoel dat zich minstens zou kunnen uiten in een oprechte afstandname namens de gemeenschap die dezelfde god aanbidt wiens heilige naam in Irak zo gruwelijk onteerd wordt, al is het maar uit respect voor god?

Op Al Jazeera vond ik toevallig het antwoord op deze vragen in een artikel getiteld “The consequences of not challenging the Islamic State”. Weet je nog hoe tot voor enkele jaren Syrië gold als het schoolvoorbeeld van een land waar verschillende religies vreedzaam samenleven? Waar fundamentalisme verwaarloosbaar was? Maar waar het nu een puinhoop is omdat een kleine groep terroristen niet genoeg weerwerk kreeg… Terroristen hebben namelijk niet de gewoonte deel te nemen aan leuke tv-programma’s tot het ogenblik rijp is om in een Zweedse coalitie kunnen stappen!

“Niets mee te maken” toont een gebrek aan dat speciale gevoel van verantwoordelijkheid dat geloof eigen is: een verantwoordelijkheid die verder strekt dan de objectieve schuldvraag van individuele personen, maar die strekt jegens een god die je, willens nillens, met anderen overal ter wereld moet delen.

Verwante onderwerpen...