Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

Broodvermenigvuldigingstoneel

 Mar 4, 2025    7 min read
blog

Bijna tien jaar geleden heb ik me beziggehouden met het omzetten van evangelieverhalen tot kleine toneeltjes. Niet zozeer met de bedoeling die op te voeren, maar wel om een andere lezing van de teksten naar voor te brengen. Vermits de evangelieën bulken van de dialogen, die ik letterlijk kon overnemen, lag de grootste moeilijkheid in de consolidatie van de verhalen die in meerdere evangelieën verteld worden. Door uit elke afwijking van de verhaallijn de meest dramatische variant te selecteren, krijg je een heel “sprekend” resultaat, dat naar mijn mening heel bruikbaar zou zijn in catechetische projecten.

Die toneeltjes zijn gepubliceerd op dit blog en ook beschikbaar in boekvorm.

Daar komt een nieuw bijbeltoneeltje bij, ditmaal over de wonderbare broodvermenigvuldiging.

Lees zeker hieronder meer over de totstandkoming, maar klik hier om het toneel meteen te lezen.

Zes broodvermenigvuldigingen

Het eerste dat ik ontdekte toen ik de teksten begon op te zoeken, is dat de broodvermenigvulding in de vier evangelieën samen wel zes keer wordt verteld! Marcus en Mattheus hebben beiden twee afzonderlijke broodvermenigvuldigingsverhalen. Dat het over twee afzonderlijke gebeurtenissen gaat, blijkt bijvoorbeeld uit Mt 16,9-10, waar ernaar terugverwezen wordt: “Herinnert gij u niet de vijf broden voor vijf duizend mensen, en hoeveel korven gij verzameld hebt? En de zeven broden voor vier duizend mensen, en hoeveel manden gij verzameld hebt?". Het eerste wonder gebeurde onder de joden, terwijl het tweede zich onder de heidenen voltrok. Mattheus en Marcus willen de universaliteit van Christus' zending beklemtonen en geven beide verhalen, terwijl het Johannes en Lucas meer om de betekenis van het wonder op zich te doen is, dus die volstaan met het wonder eenmaal te verhalen.

Wat voorafging

Bij Mattheus en Marcus gaat aan de broodvermenigvuldiging het verhaal van de dood van Johannes de Doper vooraf. Er was nauw contact tussen de leerlingen van Johannes en die van Jezus, bijvoorbeeld via Andreas, die leerling was van Johannes en later apostel werd, samen met zijn broer Simon Petrus (in het toneel zal ik trouwens geen onderscheid maken tussen de leerlingen van Johannes en die van Jezus). Meteen nadat Johannes' leerlingen diens lichaam begraven hadden, kwam dit Jezus ter ore en trok die met zijn (en dus ook enkele van Johannes') leerlingen naar de plek waar zich de (eerste) broodvermenigvuldiging zou voltrekken. Qua symboliek legt dit een krachtig contrast tussen Johannes die het leven laat als slachtoffer van de immorele losbandigheid op een koninklijk feestbanket en Jezus die onder arme mensen zonder enige middelen ook een feestmaal aanricht en zo de weg naar zijn eigen marteldood inslaat.

Lucas vertelt niet expliciet hoe Johannes aan zijn eind gekomen is, maar gek genoeg last hij vlak voor de broodvermenigvuldiging toch een korte passage in die op het eerste zicht weinig ter zake doet, maar waarin de dood van Johannes wordt aangehaald. Hij vertelt wat Herodes dacht toen die vernam hoe Jezus' apostelen rondtrokken en zieken genazen. Dit is de passage:

Herodes, de viervorst, vernam het gebeurde, en wist niet, wat hij er van denken moest. Want sommigen zeiden: Johannes is van de doden opgestaan; anderen: Elias is verschenen; anderen weer: Een van de oude profeten is verrezen. Herodes zeide: Ik heb toch Johannes onthoofd; maar wie is deze dan, over wien ik dit alles hoor? En hij zocht een gelegenheid, om Hem te zien. – Lc 9 7-9

Lucas kon allicht de gedachten van Herodes niet lezen, dus het moet zijn dat hij, net als Marcus en Mattheus, met deze passage op literaire manier wil duidelijk maken dat de dood van Johannes de aanleiding was voor Jezus om het wonder van de broodvermenigvuldiging te verrichten. Of misschien wil hij ook duiden dat Jezus tijdelijk de vlucht koos, omdat Herodes te kennen had gegeven dat Hij na Johannes zijn volgende slachtoffer kon worden.

Ook Johannes vertelt niet expliciet de dood van de Doper, hoewel de evangelist volgens de traditie zelf ook eerst leerling van Johannes was en later apostel werd, maar ook bij hem gaat aan de broodvermenigvuldiging een passage vooraf waarin naar Johannes wordt verwezen. De hele tweede helft van het voorgaande hoofdstuk is een rede van Jezus die zich moet verantwoorden tegenover de joden, waarom hij God zijn “Vader” noemt, en daarin vermeldt hij onder andere de getuigenis van Johannes, over wie Hij spreekt op een manier die duidelijk maakt dat hij toen reeds gestorven was; de wegbereider heeft getuigd en plaatsgemaakt voor de Verlosser:

Er is een ander, die over Mij getuigt; en Ik weet, dat het getuigenis, dat Hij over Mij aflegt, betrouwbaar is. — Gij hebt een gezantschap naar Johannes gezonden; en hij heeft voor de waarheid getuigd. Zeker, Ik aanvaard geen getuigenis van een mens; maar Ik zeg dit, opdat gij gered moogt worden. Hij was de brandende en hel schijnende lamp; gij hebt u zelfs een ogenblik in zijn licht willen verheugen. – Joh 5, 32-35

Alle evangelisten lijken dus minstens te suggereren dat de dood van Johannes en het wonder van de broodvermenigvuldiging met mekaar in verband staan als scharnierpunt in Jezus' openbaar leven om de weg te kiezen van volledige zelfgave, waarbij het wonder een voorafspiegeling is van het Laatste Avondmaal en dus tevens van Jezus' lijden en sterven.

Voor het toneel heb ik de gebeurtenissen voorafgaand aan de broodvermenigvuldiging zodanig gerangschikt dat ze een logisch geheel vormen. De broodvermenigvuldiging zelf is in alle vertellingen redelijk gelijklopend, daarvoor heb ik telkens de meest gedramatiseerde dialoogelementen verzameld. In het evangelie wordt verteld dat Jezus een dankzegging uitspreekt over het brood en de vissen, waarvoor ik in het toneel de woorden heb gebruikt van een traditionele joodse dankzegging over het eten. In het toneel over het Laatste Avondmaal heb ik de woorden van de dankzegging uit de liturgie gebruikt, maar daarvoor is de tijd nu nog niet rijp.

Het vervolg

Het vervolg op de wonderbare broodvermenigvuldiging in de evangeliën van Marcus, Mattheus en Johannes is de terugvaart van de leerlingen, die ’s nachts Jezus ontmoeten die over het water loopt. Het zal pas na dit wonder zijn, dat het bij de leerlingen daagt wie Jezus werkelijk is. Zelf verklaart Hij zijn identiteit bij Johannes met een vergelijking tussen het broodwonder en het manna dat Mozes ontving in de woestijn. Naar het wonder op het meer verwijst Hij niet, maar de parallel met het splijten van de zee ligt voor de hand. Het is enkel Mattheus die dit gebeuren op dramatische wijze vertelt (met Petrus die ook nog uit de boot stapt om op Jezus toe te gaan), dus met de dialogen uit dit evangelie sluit het toneeltje af, met de woorden van de apostelen die zich in de boot voor Jezus' voeten hebben neergeworpen: “Waarachtig, Gij zijt de Zoon van God!"

Deze week had ik even nood aan zo’n nieuw projectje, hands-on in de bijbel, ontzet door een nieuwe polarisatie die nog erger is dan die in coronatijden. Je hoort wat als je een spoedige beëendiging van de oorlog in Oekraine toejuicht! Opnieuw is er een angstopbod, gefocust op Putin, die naar verluidt het plan heeft om gans Europa te veroveren (men weet dit beslist, want men ‘kent dat soort’). Dat dit opbod een rechtstreekse oproep is om na het verlies van honderdduizenden slachtoffers aan Russische en Oekraiense zijde, finaal over te gaan tot het zenden van eigen kanonnenvlees—onze zoons en dochters—krijg je niet aan het bewustzijn gebracht. Na jarenlange herdenkingen van twee wereldoorlogen, tot het ieders oren uitkwam, blijkt pacifisme doder dan ooit tevoren, met name in kringen waarin de morele superioriteit het hoegenaamd niet toelaat dat Trump—mocht hij erin slagen een deal te sluiten—ooit de eer van vredestichter zou opstrijken. Mijn klein verstand is wars van zowel geopolitieke als mediagestuurde ideologische inzichten en zegt me dat de gehorigheid van gebieden met aanzienlijke Russische bevolking altijd een dubbeltje op zijn kant is geweest en zucht tant pis, maar bespaar de rest van de wereld van een nieuwe wereldbrand!

Als extra bron voor dit artikel wil ik graag chatgpt vermelden, waarmee het leuk babbelen is over bijbelexegese, zonder verontwaardiging omdat je het evangelie in je geloof óók letterlijk zou willen lezen.

Verwante onderwerpen...