Fijnheid van geweten

347. Vrijdag na de Twintigste Zondag na Pinksteren

In het epistel van de Zondag lezen wij: „Broeders, ziet nauwlettend toe hoe gij u gedraagt; niet als dwazen maar als wijzen die de gunstige gelegenheid benutten, want de tijden zijn boos. Weest dus niet onverstandig, maar tracht te verstaan wat de wil des Heren is” ( Eph.5, 15–17 ). De apostel vermaant ons dringend verstandig te zijn. Hij bedoelt daarmee een geestelijk inzicht dat ons in staat moet stellen telkens opnieuw zo zuiver mogelijk te onderscheiden wat God in de concrete omstandigheden van ons leven van ons vraagt. Hij denkt dus aan wat wij fijnheid van geweten kunnen noemen. Het zedelijk besef immers spreekt niet alleen na onze daden om ze goed of af te keuren, maar het waarschuwt ons ook te voren. Reeds voor wij handelen licht het ons in over de morele aard van onze daden. Het geweten van de christen moet als een fijn instrument wezen dat gemakkelijk reageert en ook zwakke prikkels nauwkeurig aantekent.

1. Wij kunnen hierbij twee dingen bedenken. Het eerste is dat wij door het geweten te verwaarlozen zijn fijnheid afstompen en ten slotte verliezen. Zoals een zintuig dat weinig of niet geoefend wordt zijn vermogen om scherp waar te nemen kwijt raakt. Reeds eerder hebben wij naar aanleiding van dit epistel overwogen dat de wil van God niet een vast gegeven is dat ik voor mijzelf eens voor al kan vaststellen. De wil van God is niet voor allen dezelfde en hij is niet voor de afzonderlijke mens in alle omstandigheden dezelfde. Men moet zelfs zeggen dat de duidelijkheid waarmee God ons zijn wil kenbaar maakt, afhankelijk is van de wijze waarop wij Hem trouw zijn of willen zijn. Het vermogen waarmee ieder van ons het goddelijk welbehagen als het ware kan waarnemen, is het geweten. Nu is het een tragisch feit dat wie de inspraken van zijn geweten bij de beslissende keerpunten van zijn leven verwaarloost, gevaar loopt de stem van God niet meer te vernemen (en wie zal het wagen uit te maken dat een duidelijke uitnodiging der genade niet het beslissende ogenblik van zijn leven is?).

Wij kunnen het geweten niet zonder meer gelijkstellen met ons verstandelijk vermogen dat een wiskundige redenering bij voorbeeld naar believen kan herhalen en jaren later even helder inzien als de eerste keer. De fijnheid van ons geweten hangt af van de zuiverheid van ons leven. Jezus zei eens tot zijn tegenstanders: „Als iemand bereid is Gods wil te volbrengen, zal hij kunnen uitmaken of mijn leer van God komt of dat Ik slechts uit Mijzelf spreek” ( Joh.7, 17 ). Gods openbaring is geen louter verstandelijk vraagstuk. En evenmin is het geweten een zaak van intellect alleen. Hij die eenvoudig en ootmoedig is, die de zuivere zin bezit voor God en de goddelijke dingen, hij zal weten te „verstaan wat God wil” .

2. En het tweede punt is gelijk aan het eerste, alleen is het anders geformuleerd. Wij kunnen het namelijk ook zo zeggen: het is onmogelijk de wil van God te kennen zonder liefde voor God. Alleen hij ziet hier scherp die bemint. En wie zich doof houdt voor Gods stem zal op den duur ook niets meer horen. Hij zal kunnen leven in een valse rust die zijn engel doet huiveren.

Wie weet op aarde wat een mens begeert tenzij degene die hem liefheeft? Voor zo een is de geringste aanduiding voldoende. En aan wie openbaren wij, ellendige stervelingen, wat ons hart beweegt tenzij aan de vriend, die wij vertrouwen? In dit tranendal wordt God alleen waarlijk gekend door de liefde. „Niemand kent de Vader dan de Zoon en hij, wie de Zoon het wil openbaren” ( Mt.11, 27 ). God geeft zijn geheimen niet prijs aan de hovaardigen en zelfzuchtigen. Maar wie Hem onderworpen wil zijn en zich liefdevol aan zijn wil overgeeft (want dit is liefde: omhelzing van zijn wil), hem zal Hij inwijden in de geheimen van zijn liefde en verder leiden in die levenbrengende kennis van zijn wil, van heerlijkheid tot heerlijkheid. Wat God voor ons in Christus bereid heeft, zal alleen hij weten die niet zondigde tegen het licht maar het trouw volgde te midden van de omringende duisternis.

Willem Grossouw

Over Innerlijk Leven - Abonneren per email (dagelijks van 30/11/2014 tot 29/11/2015)