Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

Het eerste jaar van paus Franciscus

 Jun 10, 2025    7 min read
blog

De katholieke Kerk heeft een nieuwe Paus, Leo XIV. Het is dus tijd een woordje te wijden aan zijn voorganger, paus Franciscus, die bekleedde het ambt 11 jaar en hield er een—op zijn zachtst gezegd—merkwaardige bestuursstijl op na. Hoewel velen er, afgaande op hun communicatie in het publieke forum, wel in zijn geslaagd paus Franciscus onvoorwaardelijk te bewonderen en lief te hebben, is mij dat, zeker de laatste jaren, niet gelukt. Hij heeft velen, van hoge prelaten tot gewone gelovigen, tegen de haren gestreken, met formele stellingnames in zijn leergezag, en meer nog met zijn spontane uitlatingen in de media. Wellicht had hij de bedoeling een bepaald soort gelovigen daarmee te porren om hen na introspectie tot nieuwe inzichten te brengen, maar of hij daarin is geslaagd, durf ik betwijfelen.

Om kort te zijn: als ik terugblik op het pontificaat van Franciscus, neigt de balans naar de negatieve zijde. Dat is heel subjectief, want veruit de zwaarst wegende lijn op die balans, is zijn motu proprio Traditionis Custodes en zijn staccato van denigrerende uitlatingen tegenover een soort gelovigen dat hij ‘rigide’ noemde. Ik heb zijn houding op tal van manieren proberen begrijpen, maar ben uiteindelijk tot de slotsom gekomen dat die afkeer moet zijn voortgekomen uit een bepaalde rancune, hetzij persoonlijk of vanuit zijn entourage, wars van voorzichtigheid in het deugdelijk bestuur van de Kerk en in het behoeden van het geloof.

Dat wil misschien meteen ook zeggen dat ik zelf ook wat te onvoorzichtig ben in het beoordelen van zijn pontificaat. Daarom heb ik eens nagetrokken wat ik zoal over hem schreef op mijn blog in tempore non suspecto. Een overzicht uit het eerste jaar van zijn pontificaat:

Op 15 maart 2013, twee dagen na zijn verkiezing, drukte ik mijn hoop uit "dat hij onze kerk bijeen houdt, al haar bisschoppen, heel haar traditie, en alle verspreide broeders en zusters die oprecht geloof hebben in Christus maar omwille van heilloze onenigheid afgezonderd zijn. Dat hij Christus en het gebed centraal stelt in de kerk, in elk bisdom, in elke parochie, in elke huisgezin en in het leven van elke priester en van elke gelovige. Dat hij ons blijvend onderricht zal geven in ons geloof en een voorbeeld zal zijn in de deugd, ook -en vooral- die van nederigheid, ons ultieme on onoverwinnelijke wapen tegen het werk van de duivel: de hoogmoed." Of hij die hoop heeft vervuld, is meteen het criterium waarmee ik zijn pontificaat durf evalueren.

Op 1 mei 2013, anderhalve maand later, is al gebleken dat de paus een lieveling is van de media, want ook als hij dingen zegt die niet passen in het mainstream narratief (lees: als hij de klassieke kerkelijk leer verkondigt), lijkt zijn krediet daaronder niet te deren, wat bij zijn voorganger wel anders was. “Het is paus Franciscus, die op wonderlijke wijze erin slaagt te spreken over heikele thema’s uit de katholieke leer, zonder heel de pers over zich heen te krijgen.” Iets wat hij trouwens zou blijven doen als het gaat over thema’s als abortus of genderideologie.

Op 31 juli 2013, “tijdens zijn vlucht uit Rio, kondigde paus Franciscus out of the blue een nieuw ‘tijdperk’ aan waarin de Kerk zich zal verzoenen met homoseksualiteit en met tweede huwelijken en waarin topfuncties in het vaticaan voor vrouwen opengesteld zullen worden.” Of hij daarin is geslaagd, valt te bediscussiëren; voor de één zal het altijd te weinig zijn en voor de ander ging hij te ver, maar een ‘tijdperk’ is niet hetzelfde als een ‘pontificaat’. Het is wellicht nooit Franciscus' doel geweest die zaken tijdens zijn pontificaat op spectaculaire wijze te realiseren. Zijn doel was de paden daartoe te effenen. Het zal dus pas later blijken wat zijn opvolger(s) ermee doen. De beeldvorming (spinning) kreeg hij met zo’n spontane opmerkingen in elk geval op de hand.

Op 18 oktober 2013, inspireert hij me een artikel te schrijven over de rol van de ‘twijfel’ in het geloof. In een interview had hij het volgende gezegd: “Als iemand zegt dat hij God ontmoet heeft met een zekerheid die elke marge van twijfel uitsluit, dan zit het niet goed. Voor mij is dit een heel belangrijk gegeven. Als iemand op alle vragen een antwoord heeft, dan is dit juist het bewijs dat God niet met hem is. Dit wil zeggen dat het om een valse profeet gaat die religie dan voor zijn eigen voordeel gebruikt." Tal van katholieke publicisten grossierden rond die tijd met de ‘twijfel’ als de kers op de taart van een hedendaagse geloofshouding en waren in verrukking. De rode draad van dat interview was echter het concept van de ‘onderscheiding’ dat, zoals jezuïeten weten, moet leiden tot eenduidige beslissingen, dus juist de twijfel doet oplossen. En de paus heeft dat concept, waarvan de uitkomst niet altijd rationeel te verantwoorden is, m.i. vaak gehanteerd.

Op 27 februari 2014 las ik het korte verslag van een homilie van paus Franciscus, getiteld “Het christendom is een godsdienst van de daad, niet van het woord”, wat o.m. op Kerknet gretig werd geciteerd, en moest ik weer aan het popesplainen gaan, want als citaat is het toch een beetje kort door de bocht.

Dat was het eerste jaar. Zijn hele pontificaat blijft het kat-en-muisspelletje duren: de paus zegt iets (of schrijft iets in een voetnoot in een exhortatie) dat voor velerlei interpretatie vatbaar is, media en progressieve publicisten gaan ermee op de loop alsof er een revolutie heeft plaatsgevonden, en als gewone gelovige sta je erop te kijken, je afvragend wat nu eigenlijk de bedoeling was. Dat is op zich geen probleem, want het spoort je aan af en toe eens een artikeltje te schrijven voor je blog ;)

Verder schreef ik over drie markante gebeurtenissen tijdens het pontificaat. In 2018 is er het zwijgen van de paus over de aantijgingen van mgr. Viganò. Het zal uiteindelijk twee jaren duren, met het verschijnen van het McCarrickrapport, vooraleer er vanuit de Heilige Stoel een antwoord komt, terwijl Viganò zich intussen op een ideologisch zijspoor manoeuvreerde. Uit juli 2021 herinner ik me nog levendig hoe groot mijn ontsteltenis was bij het vernemen van het motu proprio Traditionis Custodes. En tenslotte in 2022 was het de eerste keer in Franciscus' pontificaat dat hij me werkelijk gegrepen heeft met wat hij doet, bij de groots opgezette, maar in onze streken door bisschoppen en katholieke media volledig verdonkermaande toewijding van Rusland en Oekraine aan het heilig hart van Maria. Dat haal ik graag aan om zijn herinnering toch in schoonheid te beëindigen.

Dit maar om te zeggen dat het lang kan duren vooraleer je een paus goed leert kennen… Het is hilarisch om weken of zelfs dagen na het aantreden van een nieuwe Paus artikels te lezen van opiniemakers die het voordoen alsof ze Leo XIV reeds in hun broekzak hebben. Het enige wat ik wil doen, is mijn hoop uit 2013 te herhalen: dat hij onze kerk bijeen houdt, al haar bisschoppen, heel haar traditie, en alle verspreide broeders en zusters die oprecht geloof hebben in Christus maar omwille van heilloze onenigheid afgezonderd zijn. Dat hij Christus en het gebed centraal stelt in de kerk, in elk bisdom, in elke parochie, in elke huisgezin en in het leven van elke priester en van elke gelovige. Dat hij ons blijvend onderricht zal geven in ons geloof en een voorbeeld zal zijn in de deugd, ook -en vooral- die van nederigheid, ons ultieme on onoverwinnelijke wapen tegen het werk van de duivel: de hoogmoed.

Ik schrijf dit tijdens het octaaf van Pinksteren, dat—zo las ik vandaag nog op X—in de novus ordo niet meer gevierd wordt. Pinksteren—de nederdaling van de Heilige Geest—geldt als oprichtingsdatum van de Kerk. Paus Franciscus heeft de Geest proberen vangen in grijshoofdige synodale gespreksgroepen met voorgeprogrammeerde rapporten. Ik denk echter de Geest eerder te vinden onder de deelnemers aan de hartverheffende Pinksterbedevaart van Notre-Dame de Chrétienté, voor wie—naar verluidt—paus Leo een gebed heeft opgedragen. Deo gratias

Verwante onderwerpen...