Schuldfetisjisme is niet christelijk

⊕

Johan Sanctorum schrijft op zijn blog een artikeltje over de ingestorte Itialiaanse brug. “Wie heeft het gedaan? Whodunit?" is de vraag die alle media bezighoudt. Terwijl het net zo goed gewoon pech kan zijn. “Met zo’n kansspellogica kunnen wij niet om, ik weet het. Ons modern universum, waar we tegelijk het schier onmogelijke, verbluffende willen én alles willen controleren, is er niet op ingericht."

Schuldfetisjisme

Ik heb dat gevoel ook wel eens. Zelfs in — hoewel tragische — alledaagse ongelukken moet telkens een boosdoener worden geïdentificeerd, vooral als dat toevallig politiek goed uitkomt. In het geval van een grote catastrofe van technische aard, lijkt het me geen overbodige luxe ingenieurs te laten onderzoeken wat de oorzaak is, om zulks in de toekomst te kunnen vermijden. Het kwaad is echter geschied en het is niet denkbeeldig dat, zelfs als er een ‘schuldige’ wordt gevonden, zal blijken dat iedereen te goeder trouw of tenminste volgens alle geldende regels heeft gehandeld. Voor iemand die niet rechtstreeks bij de zaak betrokken is, zoals mij, is het irrelevant wie die schuld draagt. Belangrijk is dat de slachtoffers en hun nabestaanden bijgestaan worden. De schuldvraag is juridisch getouwtrek voor advocaten van verzekeringsmaatschappijen. Wat winnen wij als waarnemers erbij te weten of deze architect of gene aannemer in de fout is gegaan?

Misbruikschandaal

Anders ligt het bij die andere grote catastrofe die het nieuws beheerst, het misbruikschandaal in de Amerikaanse katholieke Kerk. De schuld is in dat geval allerminst anoniem. Er kan geen sprake van zijn dat de betrokkenen te goeder trouw handelden, zelfs niet naar de geldende regels. De slachtoffers hebben niet ‘gewoon pech’ gehad. Toch is de honger van de publieke opinie nog niet gestild, zelfs niet als er namenlijsten van schuldige prietsers gepubliceerd worden. “Enkele honderden priesters” zijn immers te vaag om te bevatten. De schuld moet eenduidig kunnen worden benoemd. Voor de ene wordt dat het ‘clericalisme’, voor de andere is het de ‘homo-cultuur’, ze kiezen maar uit wat er toevallig in het facebookkraam past.

Oud-testamentisch schuldprincipe

De ‘weldenkende bubbel’ op de katholieke sociale media volgt paus Franciscus, die stelt dat de schaamte voor het misbruikschandaal de ganse Kerk treft. Het is eigenlijk een heel oud-testamentisch principe van het volk dat zichzelf met schuld belaadt, niet zozeer tegenover naasten of vreemdelingen, maar tegenover God zelf. U en ik hebben niets met de misbruiken in Amerika te maken, maar toch dragen wij als christenen mee de schuld die het lichaam van Christus heeft bezoedeld. Toevallig kwam dat dag op dag vier jaar geleden ook al aan bod op dit blog in het artikel “Waarom moeten wij ons distantiëren van iets waar we niks mee te maken hebben?"

Christelijke wortels?

Nog even wil ik terugkomen op het artikel van Sanctorum, waar hij probeert te kaderen waarom de samenleving zo behept is met het uitvlooien van de schuldvraag. “Vanuit de Christelijke wortels van onze cultuur en de Kantiaanse moraal – zelfs uitlopend in het existentialisme van Sartre en C°- is de schuldvraag een dominant gegeven." Dat is nogal breed. Vooral de ‘christelijke wortels’ riepen bij mij een vraag op.

Exegese

Ik ga nogal eigengereid om met exegese. Mijn belangrijkste tool is de integrale Petrus-Canisiusbijbel, die ik met een enkele muisklik kan doorzoeken, bijvoorbeeld op het woordje “schuld”. Het Oude Testament bulkt ervan, zoals hierboven aangehaald, zeker als de profeten aan het woord zijn. Het uitverkoren volk voelde hoe zwaar de schuld woog van zijn ontrouw jegens zijn God.

In het Nieuwe Testament vind je “schuld” in een gans andere context. Eigenlijk zijn er maar twee plaatsen waar schuld aan de orde komt. Enerzijds zijn er de parabels van Jezus, zoals die van de onrechtvaardige rentemeester en die van de talenten. Anderzijds zijn er de beschuldigingen die Jezus bij zijn veroordeling ten laste worden gelegd. In de parabels gaat het Jezus erom de schuld vanuit een nieuw perspectief te bekijken. De schuld wordt omgezet in iets goeds. Jezus wil vergeving van schuld. In zijn eigen veroordeling voert Hij dat in praktijk en neemt Hij al onze schuld op zijn schouders. Veel meer wordt er over schuld niet gezegd.

Wie het Nieuwe Testament goed leest, en dat zijn toch in de eerste plaats ‘christenen’, neem ik aan, zal dus helemaal niet geneigd zijn om de schuldvraag als een ‘dominant gegeven’ te beschouwen. Daar slaat Sanctorum dus wel degelijk de bal mis, maar het is hem vergeven, hij moet in elk van zijn artikeltjes toch minstens één keer kunnen schamperen over het geloof.

Boete en bekering

Als christenen zijn we dus wel bezig met schuld, maar we zijn er niet op uit om een lijst namen van schuldigen te produceren en die te straffen en te menen dat daarmee gerechtigheid is geschied. Het recht moet zijn beloop hebben, maar daarover hoeven u en ik ons niet te bekommeren. Voor ons moet het besef van schuld vooral aanleiding zijn tot boete en bekering, tot vernieuwing en verdieping van ons christelijk leven.

Verwante onderwerpen...

• De deugd als kleine heilsgeschiedenis

  ⊕ De eerste lezing op de vijfde zondag in de Vasten bevat deze uitspraak van de Heer, bij monde van zijn profeet: Ik zal …

• Witgekalkte daden

  ⊕ Op Kerknet las ik het korte verslag van een homilie van paus Franciscus, getiteld “Het christendom is een …

• God heeft het zijne; wat overblijft is van mij

  ⊕ Vorige week las ik in Innerlijk Leven een beschouwing bij het evangelie van de Barmhartige Samaritaan, de populaire …

• Schandalig geloof

  ⊕ Dit artikel gaat over de begrippen ‘ergernis’, ‘aanstoot’ en ‘schandaal’. In …

• Hij heeft geen verweer tegen u

  De heilige apostel Jakobus waarschuwt ons in zijn brief voor de gevaren van rijkdom. We hoorden dat in de tweede lezing …