Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

Is de theologie van St. Thomas van Aquino relevant in de eenentwintigste eeuw?

 Feb 1, 2019    4 min read
blog

Deze Quaestio beantwoord ik helemaal in dezelfde stijl waarin Sint Thomas zijn leerstellingen aantoont:

1 Men beweert dat de teksten van Sint Thomas moeilijk te begrijpen zijn voor een hedendaags lezer. Hij schreef zijn theologische verzamelwerk lang geleden. Hij leefde in de “duistere Middeleeuwen”, in een tijd en een cultuur die ons nauwelijk bekend zijn, dus alles wat hij schrijft, moeten we lezen door een gans andere bril om geen vergissingen te maken in de interpretatie van wat hij bedoelt.

2 Men beweert dat de Summa Theologiae veel te uitgebreid is en als boek onleesbaar. Van de meeste vragen ligt niemand meer wakker (genre “het geslacht der engelen”) en er wordt gesproken over begrippen die niemand precies begrijpt.

3 Men beweert dat de theologie van Sint Thomas veel te eenkennig is. Op elke vraag heeft hij precies één juist antwoord en daarmee is zijn denken heel abstract en weinig genuanceerd. Theologie is intussen helemaal geëvolueerd, weg van een mechanische leer en met veel meer praktische openingen naar het pastorale aspect van het geloof en naar methodes zoals de ‘onderscheiding der geesten’, die meer zin bevatten voor nuance.

Daar staat tegenover dat de Summa Theologiae een werkstuk is dat in de geschiedenis van het katholieke geloof niet werd geëvenaard. Het is bedoeld om te gebruiken als referentiewerk voor opzoekingen en niet als mystieke literatuur. Het is volgens een wetenschappelijke methode opgebouwd; in die zin is het zijn tijd ver vooruit en dus toch een beetje dichter bij onze eigen denkwereld dan de leeftijd doet vermoeden. Het legt verbanden tussen de bijbel en de filosofische wetenschap die ook vandaag nog tot nieuwe persoonlijke inzichten kunnen leiden.

Leerstelling. Mijn antwoord is dat de theologie van de Summa minstens zo relevant is als die van een oude kerkvader in de eerste eeuwen en als die van een gemiddelde “theoloog des vaderlands” vandaag. Ze is met vele verwijzingen gebaseerd op de traditie en op de Heilige Schrift. Ze is rigide, door haar wetenschappelijke logica,  en tegelijk dialogerend, door het voortdurende afwegen van reeksen argumenten die eerst de leerstelling tegenspreken en vervolgens ondersteunen. Iedereen die met een open geest op zoek gaat naar een diepere kennis van God, zal in de Summa gegarandeerd interessante verbanden en verrassende redeneringen vinden, waarmee het eigen denken nieuwe wegen kan inslaan.

1. Op de eerste bedenking antwoord ik dat de afstand in tijd tussen Sint Thomas en Sint Augustinus is net even groot als die tussen ons en Sint Thomas. Vroeg Sint Thomas zich af of die boeken van Augustinus nog wel relevant waren in zijn tijd? Zelfs in onze tijd worden de boeken van Sint Augustinus nog regelmatig opnieuw uitgegeven. Elk werk moet naar zijn eigen waarde worden geschat, en de leeftijd is nauwelijks een factor van belang. Ondanks verschil in tijd en cultuur, blijven mensen in wezen altijd dezelfde. En dat geldt vanzelfsprekend onverkort voor God! Als inzichten over God en zijn Schepping waardevol waren in de ene tijd, moeten ze dat ook zijn in een gans andere tijd, want God is niet onderhevig aan tijd.

2 Op de tweede bedenking antwoord ik dat de Summa niet bedoeld is als ontspannende lectuur. In onze gedigitaliseerde tijd is het inderdaad zinloos de ganse Summa in ettelijke boekdelen opnieuw uit te geven om te pronken in de boekenkast, maar een project zoals het onderhavige, om de tekst op internet beschikbaar te stellen, doet het werk van Sint Thomas alle recht aan. Van niemand wordt verwacht dat hij alle kwesties ten gronde bestudeert. Iedereen kan in de wijde waaier aan thema’s vast wel iets vinden dat aansluit bij een vraagstuk dat relevant is in zijn of haar persoonlijke relatie met God en er inzicht uit putten. Sint Thomas bedoelde zijn werk dan ook als een samenvatting voor beginnelingen (!) van de theologische kennis zoals die tot zijn tijd was opgebouwd.

3 Op de derde bedenking antwoord ik dat het juist eenkennig is om een meesterwerk als de Summa volledig links te laten liggen en zich terug te plooien op de theologische lectuur van de laatste decennia. Het principe van de onderscheiding der geesten vraagt juist dat je jezelf openstelt voor de dialoog van ideeën en dat is precies waar Thomas zich in specialiseert. Hij citeert uit werken van Griekse filosofen, islamitische en joodse wijsgeren en hanteert zelfs Euclidische meetkundige principes in zijn theologische bewijsvoering. Welke theologen gaan vandaag nog die rechtstreekse dialoog aan met andere religies en met de wetenschap? Het kan zijn dat je niet dezelfde conclusies trekt als de doctor angelicus, maar een open geest moet niet bang zijn zich te laten uitdagen door het redeneervermogen van een middeleeuwse pater. Sint Thomas' werk mag dan abstract zijn, het is niet wollig en het ademt een diep geloof!

Verwante onderwerpen...