Geloven Leren

Opinie en tools voor wie begaan is met het katholieke geloof

Onderscheiding en gehoorzaamheid, een pontificaal dilemma

 Nov 27, 2023    7 min read
blog

De katholieke Kerk is in de wereldgeschiedenis een absoluut uniek instituut en dat heeft ze fundamenteel te danken aan het petrusambt. Het is niet de bijbel, niet de kerkelijke leer, niet de geloofsbelijdenis, niet de liturgie, zelfs niet het geloof in Jezus Christus, dat de Kerk al bijna tweeduizend jaar bijeenhoudt. Nee, al die zaken zijn zelfs eerder divergerende krachten! De enige kracht die maakt dat de katholieke Kerk al tweeduizend jaar bestaat en—zo God het wil—er nog zoveel duizend zal blijven bestaan, is de convergerende kracht van de Paus als hoofd van de Kerk.

Let wel: die convergerende kracht gaat niet uit van de persoon die Paus is, maar van het ambt! Een typisch katholieke turnoefening is dan ook de geestelijke spreidstand, waarbij je het helemaal oneens bent met wat de Paus allemaal verkondigt en hem tegelijk loyaal erkent als hoofd van de Kerk en eindbaas over de kerkelijke leer. Als de Paus iets zegt of doet (of verzaakt iets te zeggen of te doen), hoor je je als gelovige daarbij aan te sluiten, of daarvoor tenminste moeite te doen. Als je het met hem eens bent of als het je onverschillig laat, is dat niet lastig, maar wat als je zijn beleidsdaden niet goed vindt? Je hebt dan twee mogelijkheden.

De eerste mogelijkheid is de onderscheiding ter hulp te roepen (zie je, heb ik ook van de Paus geleerd ;) ). Het kan best zijn dat een verandering van perspectief je oordeel kan veranderen. Misschien is een beleidsdaad niet goed voor jou, maar wel voor de Kerk in andere delen van de wereld, of voor de Kerk binnen honderd jaar. Gebed kan helpen dat inzicht te bereiken, of ook het overschouwen van de tweeduizendjarige geschiedenis van onze heilige Moeder, die is geleid door pausen van alle allooi, doch die de poorten van de Hel nooit hebben kunnen overweldigen. Een mogelijke hulp daarbij die onderscheiding is ook selectiviteit op sociale media. Er zijn talloze stemmen die elk woord dat de Paus spreekt, uiterst kritisch uitbenen en er altijd het slechtste in vermoeden. Daartegenover staat een klein aantal onvoorwaardelijke supporters van de Paus, door de eersten met een neologisme ‘popesplainers’ genoemd, die de verdediging van het petrusambt op zich nemen. De meest bekende blog die die taak opneemt is wherepeteris.com.

Het is zeker niet ondenkbaar dat dit alles niet echt helpt, dat je niet gaat warm lopen voor het pontificale beleid en ook na onderscheiding de zin ervan niet vindt. Misschien is dat omdat de onderscheiding niet ver genoeg is doorgetrokken. Het zou niet onlogisch zijn dat deze finaal moet leiden tot de tweede optie, de gehoorzaamheid.

Gehoorzaamheid is aanvaarding van de keuze die je zelf inwendig weerstreeft, met als enige argument dat ze gemaakt is door iemand die als overste is aangesteld. Je kan dat dan nog op verschillende manieren kaderen. Je kan erop vertrouwen (of minstens hopen) dat die overste inzichten heeft die jou ontbreken en die ook niet zomaar met rationele argumenten te motiveren zijn. Het een vorm van nederigheid jouw wijsheid niet boven die van een ander te stellen. Een tweede kader is de liefde, niet voor de overste, maar voor Christus, wiens lichaam gekwetst wordt als de ledematen hun rechtmatige plaats uit het oog verliezen. Nog een kader is het geloof, dat de Heilige Geest werkzaam is in het bestuur van de Kerk en gaat langs wegen die een louter menselijk beschouwen nooit zou volgen, een populair thema om bijvoorbeeld een synode te verantwoorden. Een laatste perspectief om de gehoorzaamheid een plaats te geven, is zelfverloochening en offervaardigheid. Zoals de ontbering en zelfkastijding het lichaam van de kluizenaar beproeft, doet de gehoorzaamheid dat met de wil van de gelovige.

Voor leken is dat allemaal niet zo aan de orde. Zij kunnen denken en zeggen van de Paus wat zij willen, als ze het niet te grof maken zal het slechts aangerekend worden als een dagelijkse zonde. Tenzij ze natuurlijk gehuwd zijn. Dan kennen ze het klappen van de zweep, want er komt onvermijdelijk een ogenblik waarop tussen partners onderling de meningen onherroepelijk verdeeld zijn en als alle stappen om het eens te worden falen. Dan is gehoorzaamheid de enige oplossing. Partners die vaststellen dat ze het onherroepelijk oneens zijn, zijn het daarover tenminste eens en zullen samen een bepaalde richting uitgaan zonder dat de één de ander gelijk hoeft te geven of zelfs moet begrijpen. Voor geestelijken ligt dat niet anders! Zij hebben immers een gelofte van gehoorzaamheid afgelegd, hetzij aan hun bisschop, hetzij aan hun ordeoverste, hetzij aan de Paus zelf. Van geestelijken, zij het seminaristen, novicen of kardinalen, regulier of seculier, wordt doorgaans heel wat verdragen als het aankomt op hun sacramentele invulling en de inhoud van hun prediking. Wagen zij zich echter aan rechtstreekse kritiek op de Paus, omdat wat die doet onbegrijpelijk is, gaan in de hiërarchieën de alarmbellen rinkelen en kunnen ambities met een vingerknip gefnuikt worden. Zonder het te dramatiseren, mag van de huidige Paus gerust gezegd worden dat hij op dat vlak een redelijk dynamisch ‘personeelsbeleid’ handhaaft.

Het is een beetje ironisch dat we vandaag vooral de indruk moeten krijgen dat de Kerk een gemeenschap is waar alles kan gezegd worden (“parrhesia” heet dat) en mensen met heel uiteenlopende inzichten ‘samen op weg gaan’ en dat dus die oude Kerk, met haar rigide geloofsleer, helemaal heeft afgedaan. Een ooit zo rigide orde als de sociëteit van Jezus, profileert zich nu als de progressieve voorhoede van vrijdenkers, maar under the hood is het meer dan ooit het ‘leger van de Paus’, waar je met de leer alle kanten uit kan, zolang het maar de marsrichting ondersteunt van de ordegenoot die nu net Paus is. De kritikaster zou kunnen stellen dat de zo geroemde onderscheiding, sublimatie van geestelijke keuzevrijheid, slechts een verkapte vorm van gehoorzaamheid is. Of daarmee de rigiditeit fundamenteel uit de Kerk verdwijnt, is dus maar de vraag.

Om toch even op het beleid van de Paus in te gaan: hij is een echte herder. Zie je dat beeld van een reusachtige kudde schapen, witte vlekjes in het landschap, die onderweg is naar verse weiden? Al die schapen bewegen kriskras door mekaar en ieder schaap gaat helemaal vrij zijn eigen weg, soms eens links, soms eens rechts, soms zelfs terug achteruit, maar toch beweegt de ganse kudde zich in één richting, welbepaald door de herder, die af en toe eens een tik geeft aan een schaapje hier en dan weer eentje daar, en als een hele groep gaat dolen, zijn honden erop afstuurt. Zo is het beleid van de Paus. Neem heel het gebeuren van de synode, waar voortdurend gesleuteld werd aan de procedures, eerst één zitting, dan twee, plots ook stemrecht voor leken en vrouwen, zorgvuldige redactie van werkdocumenten en nauwkeurige dosering van vernieuwing in de verslagen, vlak voor de aanvang nog snel pauselijke antwoorden geven op dubia waarover anders teveel gesproken zou worden op de synode, bij tijd en wijlen de Duitsers met hun eigen synode de wacht aanzeggen niet omdat ze ongelijk hebben, maar omdat ze voor hun beurt spreken, een bestraffend toespraakje hier, een zalvend toespraakje daar… Heel af en toe is er eens een brutaal schaap dat wordt afgeblaft of een beet krijgt, maar heel het tafereel straalt een ongekende spontaneïteit en vrede uit en zeker de schapen die gewoon in het midden lopen, zijn volledig op eigen kracht ‘samen op weg’ en bepalen hun eigen richting.

De lezer voelt misschien mijn cynisme, maar wat zou er van die kudde overblijven als er geen herder was?

Gehoorzaamheid hoeft geen lelijk woord te zijn. In elke vorm van samenleving waar mensen zich voor lange tijd aan mekaar binden, dat kan een eeuwige gelofte zijn, of en huwelijk, of een dierbare vriendschap, en waar de wil bestaat om die band te behouden, om welk hoger belang ook, is de vrijwillige keuze voor gehoorzaamheid vroeg of laat onvermijdelijk, meer nog, het is een natuurlijke noodzakelijkheid inherent aan het aangaan van die band. Is de reden waarom zo weinig mensen vandaag nog in staat blijken tot levenslang engagement, dat men dát in de bijsluiter vergeet te vermelden? Dus misschien is het goed dat we zo’n Paus hebben, om dit eindelijk echt te beseffen.

Verwante onderwerpen...